Ik weet niet meer of ik het was die het onfortuinlijke mopje maakte of een van mijn Erasmusvrienden, maar wat volgde was in ieder geval een pijnlijke stilte. We zaten in de keuken van mijn Wohngemeinschaft, zoals een cohousing in Duitsland heet. Een keuken die teleurstellend klein was in vergelijking met de rest van onze verdieping en al helemaal met het gigantische rijhuis in de typische majestueuze wilhelminische stijl. In de kleine ruimte voelde de stilte van mijn Duitse huisgenoten des te beklemmender. Het was een mopje over Hitler, zo flauw dat ik me de clou zelfs niet meer kan herinneren.
Net zoals in de rest van Duitsland kon je in Leipzig in 2007 nog niet echt met de Tweede Wereldoorlog lachen. Meer dan 60 jaar na datum waren het nationale trauma en het schuldgevoel nog niet voldoende verwerkt. Al leek er wel een omslag in de lucht te hangen. Zeker met de publicatie van de bestseller Er ist wieder da in 2012 en de lancering van de gelijknamige film in 2015. Er was destijds veel te doen over de satirische komedie waarin Hitler niet dood blijkt, maar wakker wordt in de wereld van vandaag en onder andere doorheen het compleet veranderde medialandschap moet navigeren. De cover van het boek alleen al, volledig wit met alleen Hitlers kenmerkende bles en de titel op de plaats van het beruchte snorretje, leidde tot opschudding. Maar uiteindelijk zorgde Er ist wieder da toch vooral voor een kortstondige ontspanning in de verkramptheid over het Duitse oorlogsverleden.
Volle kracht vooruit, zou je dan denken. Eindelijk de schuld wat meer afwerpen en op een andere (gezondere?) manier naar het oorlogsverleden kijken. Actief in het reine komen met de oorlog was na 1945 ook een expliciet nationaal streven van de Duitsers. Vergangenheitsbewältigung. Je roept niet zomaar een woord in het leven voor het te boven komen van een pijnlijk verleden. Toch heeft Duitsland in dat streven gefaald. Het oorlogsverleden is nog verre van verwerkt. Het slotevent van de Berlinale was daarvan het pijnlijke bewijs.
De film No other land won daar de prijs voor beste documentaire. De film gaat over de Israëlische bezetting van de Westelijke Jordaanoever en werd gemaakt door een Palestijns-Israëlisch collectief. Twee van de regisseurs namen de prijs in ontvangst: de Palestijn Basel Adra en de Israëliër Yuval Abraham. In hun speech hekelden ze allebei de bezetting van de Westelijke Jordaanoever en de huidige situatie in Gaza. “Basel en ik zijn even oud”, sprak Abraham. “We wonen 30 minuten van elkaar. Maar overmorgen gaan wij terug naar een land waar we niet gelijk zijn. Ik leef onder burgerlijk recht, Basel onder krijgsrecht. Ik heb stemrecht, Basel niet. Ik mag me vrij bewegen, Basel zit opgesloten. Die apartheid tussen ons moet stoppen.”
Het was een krachtig, maar beheerst betoog. Toch barstte nadien in de reguliere media en op de sociale media de storm los. Ook op basis van enkele andere uitspraken en statements tijdens de avond. Het hele filmfestival moest het ontgelden. Bild, nooit verlegen om wat sensatiezucht, maakte gewag van “een nieuwe uitbarsting van Jodenhaat”. Der Spiegel sprak van “een beschadigde Berlinale”. In de kranten Tagesspiegel en Jüdische Allgemeine werd de avond een “pro-Palestinashow” genoemd. Ook politici sprongen op de kar. De burgemeester van Berlijn noemde het slotevent een “ondraaglijke relativering”. Er werd opgeroepen om de subsidies van het festival in te trekken. En politieke tegenstanders van Claudia Roth, de groene staatssecretaris voor Cultuur, hielden haar verantwoordelijk voor wat op het podium gezegd was en eisten haar ontslag.
In een reactie noemde Roth de statements die op de slotavond geuit waren “choquerend eenzijdig en tekenend voor een diepe haat jegens Israël”. Dat er niks gezegd was over de terroristische aanslag van Hamas, vond ze onaanvaardbaar. Maar kort na haar reactie doken beelden op van Roth die tijdens het slotevent applaudisseerde voor de speeches van het Israëlisch-Palestijnse regisseursduo. Om de kritiek te pareren beweerde Roth dan maar dat haar applaus alleen gericht was aan Yuval Abraham, de Israëliër, en dus niet aan de Palestijnse Basel Arda. Het argument is te kinderachtig voor woorden, maar vat helaas perfect samen hoe de Tweede Wereldoorlog en het lot van het Joodse volk nog altijd stuiptrekkingen veroorzaken in Duitsland.
Wikipedia omschrijft Vergangenheitsbewältigung als “de poging om het verleden te analyseren en te verwerken” met als doel ermee te leren leven en op die manier “de misstappen uit het verleden” in de toekomst te vermijden. Maar door zijn onvoorwaardelijke steun aan het ene volk minimaliseert politiek-cultureel Duitsland het uitmoorden van een ander volk. Niet meteen de les die uit het verleden moet worden getrokken.
Verschenen in De Standaard op 7 maart 2024
Comments